تمدن ایرانی اسلامی از جمله تمدن هایی به شمار می آید که بی شک در راه تعالی مسلمانان جهان گام های بسیار بزرگی را برداشته و بر همین اساس تاریخ ایران اسلامی همواره شاهد حضور عالمان و شخصیت های بزرگ و تاثیرگذاری بوده که به این رشد و تعالی کمک شایان شده است. اگر نقش آفرینی علما آیت الله شیخ مرتضی ریزی، آیت الله سید ابوالحسن مدیسه ای، آقا رحیم ارباب و … در طول تاریخ نبود قطعا امروز شاهد عزت و عظمت اسلام ناب محمدی در جامعه نبودیم و باید گفت رشد و گسترش تمدن اسلامی مرهون تلاش و از خودگذشتگی شخصیت های تمدن سازی است که با تمام وجود تلاش خود را در راستای سعادت و تعالی جامعه به کار می گرفتند و بدون هیچ چشم داشتی در مسیر دفاع از دین قدم بر می داشتند.
آیت الله ریزی همچون مشعلی فروزان رهرو جویندگان علم و دانش
از خودگذشتگی های علما و فقهای دینی مانع از رشد و گسترش جبهه کفر و نفاق در جامعه شده و دستان شیاطینی که در طول تاریخ تلاش می کردند تا زمینه تحریف در دین مبین اسلام را فراهم کنند را کوتاه کردند. باید گفت علما و بزرگان دینی عزتمندانه در برابر تحریف کنندگان دین ایستادند و اجازه کوچکترین تحرک به آنها را ندادند یکی از این شخصیت های برجسته تمدن ساز، آیت الله شیخ مرتضی ریزی(ره) است که حضورش سرمایه ای معنوی برای جامعه بود و از لحاظ مذهبی، علمی، سیاسی و اجتماعی خدمات قابل توجهی به جامعه اسلامی ارایه کرد. سخن گفتن از آیت الله شیخ مرتضی ریزی(ره) چنین عالم وارسته و بیان فضیلت ها و مکارم اخلاقی ایشان که تا امروز مانند مشعلی فروزان رهرو جویندگان علم و دانش بوده، کاری سخت و دشوار است.
ردای سنگین مرجعیت
یکی از شخصیت‌های بنام ایران آیت الله شیخ مرتضی ریزی(ره) است که در زهد و تقوا شهره عام و خاص بود. ایشان در دهه پنجم قرن ۱۳ قمری در روستای ریز (زرین شهر) در خانواده‌ای روحانی پا به عرصه وجود نهاد. آقا شیخ مرتضی ریزی از زمان کودکی دروس ابتدایی طلبگی را در زادگاه خود در کنار پدر در مسجد رحیم‌خان ریز و حوزه علمیه اصفهان آموخت و پس از گذراندن مراحل مقدماتی تصمیم گرفت برای تکمیل علوم به نجف مهاجرت کند .او در نجف نزد اساتیدی چون مرتضی انصاری آقا سیدحسین ترک و جمعی دیگر از علما حاضر شد و بهره فراوانی از وجود این اساتید برد و توانست قله های علم و تقوا را فتح کرده به درجه اجتهاد رسیده و ردای سنگین مرجعیت را بر دوش گرفت.
آیت الله شیخ مرتضی ریزی(ره) پس از آن عازم اصفهان شد، ژرف نگری، تأمل و تعمّق وی در مسایل علمی ستودنی بود و جولان فکری و پژوهش بسیار وی در جوانب مختلف هر مسئله، باعث می شد که در مسایل پیچیده فقهی، به گره گشایی بپردازد از این رو آقا شیخ مرتضی به تدریس دروس خارج فقه و اصول مشغول شد و نقل است آقا شیخ مرتضی اولین کسی بود که در حوزه اصفهان فراید استادش آقا مرتضی انصاری را تدریس کرد.
مخالفت با سیاست‌های استعماری
این عالم برجسته در دوران حیات خود به مخالفت آشکار با سیاست‌های استعماری پرداخت که از مهترین آنها به جریان انقلاب مشروطیت می توان اشاره کرد. ایشان در این دوران با توجه به نقش و نفوذ علما در جریان‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه نقش موثر خود را در این جریان‌ها ایفا نمود. بیش از جریان مشروطیت، حضور اجتماعی و سیاسی وی در جریان امضای پیمان اقتصادی مهمی که بیشتر توسط علما و بزرگان شهر اصفهان انجام شده، قابل ملاحظه است. این تعهدنامه کاملاً اقتصادی در پنج بند تنظیم شده که مفاد آن تاکید بر استفاده از کالاهای تولید داخلی داشت و از جمله امضاکنندگان این تعهدنامه شیخ مرتضی ریزی بودند. در مفاداین تعهد نامه چنین آمده بود: «قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهای دیگر نویسند، مهر ننموده و اعتراف نمی‌نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد، امضا نمی‌نماییم. حرام نیست کاغذ غیر ایرانی و کسی را مانع نمی‌شویم؛ و ما به این روش متعهدیم از سوی دیگر از کفن اموات، اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه‌های دیگر ایرانی باشد، متعهد شده‌ایم بر آن میت، نماز نخوانیم. دیگری را برای اقامه صلوه بر آن میت بخواهند، ما را معاف دارند.
همچنین ملبوس مردانه جدید، که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می‌شود، قرار دادیم، هر چه بدلی در ایران یافت می‌شود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماییم و منسوخ غیرایرانی را نپوشیم و احتیاط نمی‌کنیم و حرام نمی‌دانیم لباس‌های غیرایرانی را، اما ملتزم شده‌ایم حتی‌المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از منسوج ایرانی بنماییم. مهمانی‌ها، چه عامه، چه خاصه، باید مختصر باشد یک پلو و یک خورش و یک افشره اگر زاید بر این کسی تکلف دهد، ما را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش مهمانی می‌نماییم . هر چه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان خواهد بود و…»
دخالت در مشروطیت با هدف احیای ارزش‌های اسلامی
در جریان مشروطه نیز شیخ مرتضی ریز از علمایی بود که کمتر در وقایع آن دخالت می کرد و آنجایی هم که از مشروطیت حمایت کرده و اعلامیه‌ای را امضا کردند، هدف خود را احیای ارزش‌های اسلامی و اجرای عدالت اسلامی بیان می‌کند. آقا شیخ مرتضی ریزی می فرماید: مردم را طوری اغوا و ترغیب نمـوده و مـی‌گـوینـد: رعـایـا، بیـل‌هـای شمـا طلا می‌شود و خاک‌اندازهای خانه‌ها و ناودان‌های عمارات نقره و سیخ‌ها زر می‌شود.
از آثار ایشان می‌توان به شرح تقریرات درسش اشاره کرد که با دست شاگرد با ارزش سید حسن مدرس به عنوان شرح رسائل نگاشته شده‌است و نسخه خطی آن موجود است.
تربیت شاگردانی بزرگ برای اسلام
مرجع بزرگ آیت الله شیخ مرتضی ریزی، در طول دوران تدریس خود، شاگردانی تربیت کرد که بسیاری از آنان، از جمله دانشوران برجسته فقه و اصول و مجتهدان عالی قدر و گران مایه بودند و هم چون ستارگانی فروزان، آسمان علم و اندیشه را روشنایی بخشیدند که تعدادی از شاگردان این عالم بزرگ عبارتند از سید حسین طباطبایی بروجردی، سید حسن مدرس، میرزا عباس خان شیدا، شیخ‌علی مدرس یزدی، میرزا سید ابراهیم شمس آبادی، ملا محمد حسین ادهم، ملا محمد همامی، آیت الله سید عبدالعلی مریدی، آیت الله شیخ اسماعیل معزّی، میرزا حبیب الله نیّر، آیت الله میرزا محمد طبیب‌زاده فرزند میرزا ابوالقاسم طبیب و همچنین برادر خودش شیخ ابوالفضل ریزی و ملا لطف‌الله شمس الواعظین ریزی.
پایه گذاری احیای شب های جمعه در تخت فولاد
ایشان کارهای بزرگ و تاثیرگذاری را نیز انجام دادند و یکی از مهم ترین اقدامات ایشان رسم احیای شب های جمعه در تخت فولاد و قرائت دعای کمیل در آنجا است که تاکنون که قریب یکصد سال از ابتدای آن می‌گذرد، برقرار است.
از مهم ترین اقدامات ایشان رسم احیای شبهای جمعه در تخت فولاد و قرائت دعای کمیل درآنجا است که تاکنون که قریب یکصد سال از ابتدای آن می‌گذرد برقرار استسرانجام این عالم زاهد در شب دوشنبه هفدهم رمضان سال ۱۳۲۹ ق در سن حدود 80 سالگی درگذشت و پیکرش با اصرار مردم اصفهان و ممانعت جهت دفن در زادگاهش از ریز تا اصفهان تشییع و در تخت‌فولاد به خاک سپرده شد. حاج محمدحسین کازرونی از تجار خوشنام و از فعالان نهضت مشروطیت در اصفهان بر مزار وی تکیه و بقعه‌ای را بنا نهاد که معروف به تکیه ریزی شد و در ادوار بعدی بسیاری از مریدان ایشان و بازاریان با ساخت رواق‌هایی دور تا دور تکیه را محصور کرده و مقبره شیخ را به‌صورت نگینی در برگرفتند
